Dilara ŞENŞAR, Y. Mimar, Akademisyen
Feshane, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde önemli rol oynamış bir sanayi kuruluşudur. 1833 yılında II. Mahmud tarafından kurulan fabrika, Osmanlı Ordusu’na üniforma üretmek amacıyla faaliyete geçmiştir. Ancak kısa sürede sivil piyasaya da açılan Feshane, Osmanlı sanayileşmesinin önemli bir simgesi haline gelmiştir. Feshane’nin kuruluşu, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasi ve ekonomik koşullardan kaynaklanmaktadır. 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile Osmanlı Ordusu’nun yeniden yapılandırılması ihtiyacı doğmuştur. Feshane’nin kuruluşunda, Osmanlı Devleti’nin Avrupa karşısındaki ekonomik rekabeti de önemli bir rol oynamıştır. 18. yüzyılın sonlarından itibaren, Avrupalı tüccarların Akdeniz’de fes ticaretinde üstünlük sağlamaya başlaması, Osmanlı Devleti’ni de bu alanda harekete geçirmiştir. II. Mahmud, Feshane’nin kurulmasını, Osmanlı Devleti’nin fes üretiminde kendi kendine yeterli hale gelmesi ve Avrupalı tüccarlara bağımlılığını azaltması için bir fırsat olarak görmüştür. Feshane’nin kuruluşu, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu fabrika, Osmanlı Devleti’nin ilk büyük sanayi kuruluşu olmasının yanı sıra, Avrupa tarzında bir sanayileşmenin ilk örneğini de temsil etmektedir. Feshane’nin kuruluşu, Osmanlı Devleti’nin sanayileşmeye verdiği önemi ve bu alandaki kararlılığını göstermektedir.
Feshane, kuruluşundan itibaren hızla büyümüş ve modern bir fabrikaya dönüşmüştür. Fabrikada, fes üretiminin yanı sıra, kumaş, halı ve nakış gibi çeşitli ürünler de üretilmeye başlanmıştır. Feshane, kısa sürede Osmanlı Devleti’nin en önemli sanayi kuruluşlarından biri haline gelmiştir. Feshane, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde önemli bir rol oynamış olsa da bu rolü yalnızca ekonomik boyutla sınırlı değildir. Feshane, aynı zamanda, Osmanlı Devleti’nin toplumsal ve kültürel değişiminde de önemli bir yere sahiptir. Fes, Osmanlı Devleti’nde yüzyıllardır kullanılan bir başlıktır. Ancak, Feshane’nin kurulmasıyla birlikte, fes üretimi ve kullanımı yaygınlaşmıştır. Fes, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde, yeni bir kimlik ve aidiyet duygusunu temsil eden bir başlık haline gelmiştir. Feshane, 1925 yılında çıkarılan Şapka Devrimi ile fes kullanımının yasaklanmasıyla birlikte önemini yitirmeye başlamıştır. Fabrika, 1986 yılına kadar faaliyetine devam etmiş ancak bu tarihte kapanmıştır. Ancak, Feshane, Osmanlı sanayileşmesinin önemli bir simgesi olarak, günümüzde de önemini korumaktadır. Feshane, günümüzde, İstanbul’un Kadırga semtinde yer almaktadır. Fabrika, 2005 yılında restore edilmiş ve kültür merkezi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Feshane Kültür Merkezi, çeşitli kültür ve sanat etkinliklerine ev sahipliği yapmaktadır. Ayrıca, fabrikanın içerisinde bulunan Feshane Müzesi, Osmanlı sanayileşmesi ve fes tarihi hakkında bilgi vermektedir.
Günümüzdeki Durum
Feshane, günümüzde de İstanbul’un önemli tarihi yapılarından biri olmaya devam etmektedir. 2023 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilen Feshane, bugün kültür-sanat merkezi olarak hizmet vermektedir. Feshane’de, bienal alanı, geçici sergi alanları, mağaza, konferans salonu, kütüphane ve kafe gibi çeşitli kültür-sanat etkinliklerine ev sahipliği yapan mekanlar bulunmaktadır. Feshane, bu mekanlar aracılığıyla, İstanbul’un kültür-sanat yaşamına önemli katkılar sağlamaktadır.
Mimari Özellikler
Feshane, neoklasik mimari üslupta inşa edilmiş bir yapıdır. Yapının ana binası, dikdörtgen planlı ve iki katlı bir yapıdır. Binanın cephesi, dekoratif sıva ve kornişler ile süslenmiştir. Binanın iç mekanında, geniş bir üretim alanı ve atölyeler bulunmaktadır. Feshane’nin çevresinde, çeşitli depo ve ambar binaları bulunmaktadır. Bu binalar da neoklasik mimari üsluba sahiptir.
Malzeme Özellikleri
Feshane’nin ana binası, kesme taş ve tuğladan inşa edilmiştir. Binanın cephesi, mermer kaplıdır. Binanın iç mekanında ise, ahşap ve demir kullanılmıştır. Depo ve ambar binaları ise, çoğunlukla ahşap ve kerpiçten inşa edilmiştir.
Feshane’nin Önemi
Feshane, İstanbul’un önemli tarihi ve kültürel miraslarından biridir. Feshane, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme çabalarını yansıtan bir yapıdır. Feshane, günümüzde de kültür-sanat merkezi olarak hizmet vererek, İstanbul’un kültür-sanat yaşamına önemli katkılar sağlamaktadır. Feshane, İstanbul’u ziyaret eden herkesin mutlaka görmesi gereken bir yerdir. Feshane, tarihi ve kültürel öneminin yanı sıra, mimari güzelliği ile de görülmeye değer bir yapıdır. Feshane, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edilerek, kültür-sanat merkezi olarak hizmet vermeye başlamıştır. Feshane’nin gelecekte de İstanbul’un önemli kültür-sanat merkezlerinden biri olmaya devam etmesi beklenmektedir. Feshane, İstanbul’un kültür-sanat yaşamına önemli katkılar sağlamaya devam edecektir.
